معرفی استان

معرفی استان
مقدمه
     خراسان با ساختار گوناگون و کهن زمین شناسی ، اقلیم متنوع و جاذب ، موقعیت ویژه جغرافیایی ، بی گمان از قدیمی ترین دوران حیات، بستر فعالیتهای بشری بوده است ، به دلیل همین موقعیت خاص ، کهن ترین ، معروفترین و طو لانی ترین راه ارتباطی ( جاده تاریخی ابریشم ) از طریق خراسان , موقعیت شرق را به غرب مرتبط می ساخته است . موقع جغرافیایی ، وجود ارتفاعات قابل توجه نظیر بینالود ، هزار مسجد ، کپه داغ ، ونواحی کویری ازتنوع اقلیمی برخوردار شده که زمینه مناسب برای استقرار بشر از قدیمی ترین ایام و جاذب اقوام وطوایف متعدد در دورانهای مختلف بوده است
پیشینه تاریخی
       قدیمی ترین آثار حیات انسانی در ایران ، شامل تعدادی ادوات و دست افزارهای سنگی . با قدمت تخمینی ۸۰۰ هزار سال قبل ، متعلق به دوران پارینه سنگی قدیم ، از بستر رودخانه کشف رود مشهد بدست آمده است . در حالی که قدیمی ترین مکانهای استقرار انسان ، حداکثر با قدمت ۱۰۰ هزار سال در نواحی دیگر ایران نظیر آذربایجان ، لرستان و… شناسایی شده اند . از آن پس آثار و شواهد زندگی بیشماری از دوران نوسنگی تا آغاز دوران تاریخی در جلگه مشهد ، دره اترک علیا (قوچان) ، جلگه درگز ، بجنورد ، تربت حیدریه ، بیرجند و… شناسایی شده اند این شواهد و آثار به اقوام و ساکنان اولیه و بومی خراسان مربوط می شود که بنا به عقیده برخی محققان به عنوان اقوام ( آسیایی ) شهرت یافته اند و سراسر آسیای غربی از مدیترانه تا ترکستان و دره سند را فرامی گیرد.ولی در حقیقت مهمترین مقطع تاریخ خراسان در سرآغاز دوران تاریخی ایران با ورود اقوام (آریایی) به فلات ایران پیوند می خورد . در این واقعه که در آغاز هزاره اول ق.م اتفاق افتاد ، آریایی ها تازه وارداز طریق خراسان به سمت نجد ایران پیش رفتند و بخش اعظم آنها آنچنان که از توصیفات ( اوستا ) برمی آید ، در خراسان و سیستان مستقر شدند و شاید به همین دلیل است که عمده حوادث آغاز تاریخ ایرانیان که در دو منبع ( اوستا) و ( شاهنامه فردوسی ) ذکر شده است در مشرق ایران و در واقع در خراسان بزرگ رخ می دهد
استان خراسان رضوی، قسمت نسبتا کوچکی از خراسان تاریخی است. سرزمینی که در گذشته نواحی بسیار گسترده ای را در بر می گرفته و قلمرویی یکپارچه داشته است. اما امروزه بخشی از آن شامل سه استان خراسان رضوی، شمالی و جنوبی و قسمت هایی از استانهای دیگر، در کشور ایران واقع است و بخشهای بزرگ تری از آن در کشور افغانستان و جمهوری های شمال و شمال شرق ایران قرار دارد.خراسان بزرگ تاریخی، یکی از کانون های شکل گیری تمدن بشری بوده و چه در دوران های کهن و پیش از اسلام و چه در دوران تمدن اسلامی، مردمانی هوشمند و سختکوش در آن می زیسته اند که در پیدایش و گسترش دانش و فرهنگ و پدید آوردن عناصر تمدنی نقش بسزایی ایفا کرده اند.
       استان خراسان رضوی در شمال شرقی کشور بین ۵۶ درجه و ۱۹ دقیقه تا ۶۱ درجه و ۱۶ دقیقه طول شرقی و ۳۳ درجه و ۵۲ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۴۲ دقیقه عرض جغرافیایی شمالی قرار گرفته که از شمال به کشورترکمنستان ، از شرق به افغانستان ، از غرب وشمال غربی به استانهای خراسان شمالی و سمنان وازجنوب وجنوب غربی به استان خراسان جنوبی محدودمی شود.
پستی و بلندیها
استان خراسان رضوی به سبب وسعت زیاد ازنظر شرایط طبیعی بسیار متنوع و هر یک از نواحی مختلف آن دارای ویژگی های خاصی است .این استان از شمال و شمال شرق به طول تقریبی ۵۳۱.۶کیلومتر دارای مرز مشترک باکشورترکمنستان وازشرق به طول حدود ۳۰۲کیلومتر مرز مشترک باکشورافغانستان دارد ارتفاعات استان رامی توان به ارتفاعات شمالی و جنوبی تفکیک کرد . ارتفاعات شمال خراسان عموما شرقی – غربی هستند حال آنکه ارتفاعات جنوب استان ،امتداد شمالی – جنوبی دارند
بلندترین نقطه استان قله بینالوددر ۳۶۱۵متری و پست ترین نقطه استان در دشت سرخس با ارتفاع ۲۹۹متر از سطح دریاواقع شده است.
آب و هوا
استان خراسان رضوی از تنوع اقلیمی برخورداراست اما بطور کلی جزء مناطق نیمه خشک کشور به شمار می رود
طبق روش طبقه بندی اقلیمی دومارتن گسترش یافته جاماب ( روش دکتر خلیلی) که براساس متغیرهای میانگین بارندگی سالیانه و میانگین درجه حرارت سالیانه محاسبه می گردد ، اقلیم های متفاوتی در استان مشاهده می شودکه درشهرستان های مختلف استان بدین شرح می باشد :
- اقلیم نیمه خشک : شهرستان های تربت حیدریه ، قوچان ، فریمان و کلات
- اقلیم خشک : شهرستان های تربت جام ، سبزوار ، سرخس ، کاشمر ، مشهد ، نیشابور ، درگز ، جغتای وشهر گلمکان
- اقلیم فراخشک : شهرستان های گناباد ، خواف ، تایباد و بردسکن
توده های هوای موثربر استان خراسان رضوی طی فصل گرم سال که از اوایل بهار تا اوایل پائیز ادامه دارد عبارتند از : توده هوای مونسون که تاثیراتش برروی استان به صورت بارشهای رگباری در نواحی جنوبی ، توده هوای گرم شاخ آفریقا که تاثیراتش به صورت افزایش دما و وزش باد نسبتا شدید در نیمه جنوبی استان ، توده هوای سرد شمالی که به صورت بارشهای رگباری بر روی استان تاثیر گذار می باشد.
توده های هوای موثر بر استان خراسان رضوی طی فصل سرد سال که از اوایل پائیز تا اوایل بهار ادامه دارد عبارتند از : توده هوای مدیترانه ای که تاثیراتش برروی استان بصورت بارشهایی به صورت رگبار ، توده هوای دریای سیاه ، وتوده هوای سرد قطبی که بوسیله بارشهایی بصورت برف براستان تاثیر می کنند. توده هوای گرم و مرطوب جنوبی نیز نفوذش در اوایل فصل بهار و تاثیراتش بصورت رگبار ورعد وبرق می باشد.
باد محلی دیز باد یا تیز باد از جمله بادهای مهم در استان است که در قسمت هایی از شهرستان های نیشابور ومشهد می وزد وبا توجه به شرایط مناسبی که دارا می باشد ، یک باد اقتصادی محسوب می گردد. منطقه وزش باد در جنوب وجنوب شرقی شهرستان نیشابور در جنوب ارتفاعات بینالود واقع شده است .این باد محلی با جهت شرقی – غربی می وزد واثرات فرسایشی آن در جنوب دشت نیشابور وتمایل درختان کوچک وبزرگ به سمت غرب ، نشان از قدمت این باد دارد.
سرعت باد در حوالی نیمه شب کم شده وتا اوایل صبح ادامه دارد ودرنیم روز سرعت باد به بیشترین مقدار خود میرسد . این باد در طول سال تغییر جهت ناچیزی دارد.
تاریخچه تقسیمات استان
    در سال ۸۰۰ه.ق نام خراسان بر تمام ایالات اسلامی در شرق کویر لوت تا هندوکش به استثنای سیستان و بلوچستان و قهستان در جنوب اطلاق می گردیده است .پس از جنگ هرات در سال ۱۲۴۹ ه.ش خراسان به دو قسمت تجزیه شد و قسمتی که در غرب رود خانه هریرود واقع بود جزو ایران و شرق آن ضمیمه افغانستان گردید . در سال ۱۳۲ه.ق(۱۲۸۵ه.ش)ایران به چهار ایالت بزرگ تقسیم شد که عبارت بودند از آذربایجان ،کرمان و بلوچستان ، فارس و بنادر و خراسان و سیستان
ازآن زمان تا سال ۱۳۱۶ ه.ش که اولین قانون تقسیمات کشوری در مجلس شورای ملی تصویب گردیده بود . بر هر ایالت یک والی و در هر ولایت یک حاکم حکومت می کرده است.
در سال ۱۳۱۶ بر اساس قانون تقسیمات کشوری مصوب مجلس شورای ملی ، کشور به ۱۰ استان و ۴۹ شهرستان تقسیم گردیدکه هر شهرستان شامل چند بخش و هر بخش شامل چند دهستان می گردید .خراسان نیز به ۷شهرستان بجنورد ، بیرجند، سبزوار، قوچان، گناباد ، مشهد و تربت حیدریه تقسیم شد
در سال ۱۳۲۹شهرستانهای درگز . نیشابور ، فردوس و کاشمر نیز تشکیل شد .و شهرستانهای استان به ۱۱ شهرستان ارتقاء یافت .درسال ۱۳۳۵ شهرستان درگز ضمیمه قوچان گردید و دو شهرستان تربت جام و طبس به وجود آمدند . در سال ۱۳۳۹ مجددا درگز به شهرستان تبدیل شد . و شهرستانهای شیروان و اسفراین نیز ایجاد شدند . در سال ۱۳۵۴ بخش باخرز تربت جام به مرکزیت شهر تایباد از بخش به شهرستان تبدیل شد . در سال ۱۳۵۹ نام آن به تایباد تغییر یافت
همچنین در سال ۱۳۵۹ بخش قائنات شهرستان بیرجند به شهرستان قائنات تبدیل شد و تا سال ۱۳۶۲ خراسان شامل ۱۷ شهرستان و ۵۳ بخش و ۲۱۱دهستان بوده است
     با پایان یافتن اجرای مرحله اول این قانون ، تشکیل شهرستانهای نهبندان ، سرخس و خواف در تاریخ ۶۸.۰۵.۱۴و چناران در ۶۹.۰۱.۱۴همزمان با بخشهای شوسف ، مرز داران ، سنگان ، و گلبهار به تصویب رسید .
ایجاد بخشهای باخرز در شهرستان تایباد ، سربیشه در بیرجند ، سرحد در شیروان ، جوین ورودآب و خوشاب در سبزوار ، میان جلگه در نیشابور ، زیر کوه در قائنات ، فاروج در قوچان و جلگه زاوه در تربت حیدریه نیز به تدریج به تصویب رسید و در پی آن تابعیت دهستانهای استان در شهرستانهای استان به ۲۱و تعدادبخشها به ۶۷رسید .
    ایجاد شهرستان فریمان نیز در سال ۱۳۷۲ همراه با بخش قلندر آباد مورد تصویب واقع شد و بخشهای زوزن همراه دهستان کیبرو بستان در شهرستان خواف و نیم بلوک در قائنات ، بخش نصر آباد همراه دهستان کاریزان در تربت جام ، بخش گرمخان با دهستان گرمخان در شهرستان بجنورد ، بخش رخ با دهستان رقیچه در تربت حیدریه ، کاخک در گناباد و بخش رضویه و دهستان کنه بیست در شهرستان مشهد ، بتدریج تصویب و ابلاغ شد.
در تاریخ ۷۴.۰۳.۲۱ ایجاد شهرستان بردسکن همراه با بخش انابد و دهستان درونه آن مورد تصویب قرار گرفت . ایجاد شهرستان جاجرم نیز در تاریخ ۷۶.۰۲.۰۴ به تصویب رسید .درسال ۱۳۸۰ شهرستان طبس از خراسان منتزع وبه استان یزد الحاق گردید.درسال ۱۳۸۱ شهرستان رشتخوار و در سال۱۳۸۲ ایجاد شهرستانهای خلیل آباد و کلات به تصویب رسید.و در سال ۱۳۸۳ قانون تقسیم استان خراسان به سه استان تصویب شد؛ طبق این قانون استان خراسان به سه استان به شرح ذیل تقسیم گردید.
الف : استان خراسان شمالی به مرکزیت بجنورد شامل شهرستانهای شیروان،‌بجنورد، جاجرم،مانه و سملقان، اسفراین و بخشهای تابعه و بخش فاروج منتزع از‌شهرستان قوچان.
ب : استان خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند شامل شهرستانهای بیرجند،‌نهبندان، سربیشه و بخش سرایان منتزع از شهرستان فردوس و بخشهای تابعه.
ج : استان خراسان رضوی به مرکزیت مشهد شامل شهرستانهای مشهد، قوچان(‌به‌استثنای بخش فاروج)، درگز، چناران، سرخس، فریمان، تربت‌جام، تایباد،‌تربت‌حیدریه، فردوس(به استثناء بخش سرایان)، قائن، خواف و رشتخوار، کاشمر،‌بردسکن، نیشابور، سبزوار،گناباد، کلات و خلیل آباد و بخشهای تابعه.
      بعدازآن درسال۱۳۸۴ شهرستان مه ولات وسپس شهرستانهای بینالود (طرقبه شاندیز) و تخت جلگه (فیروزه) ، درسال ۱۳۸۶ به تصویب رسید.درسال ۱۳۸۷ شهرستانهای بجستان ،جوین،جغتای زاوه به تصویب هیات دولت رسید.درسال ۱۳۸۹ نیز ایجاد شهرستانهای خوشاب وباخرز به تصویب گردید.شهرستان داورزن درسال ۱۳۹۱ (منتزع از سبزوار) وشهرستان صالح آباد(منتزع از تربت جام) نیز در سال ۱۳۹۷ به تصویب هیات وزیران رسید .
بر این اساس هم اکنون استان خراسان رضوی با وسعتی حدود ۱۱۶۴۸۶ کیلومترمربع معادل هفت درصد مساحت کل کشور و متشکل از ۲۹شهرستان ،۷۱بخش ، ۷۷ شهر و ۱۶۵ دهستان می باشد
جمعیت استان:
      خراسان از گذشته های دور یکی از مراکز پر اهمیت و بزرگ جمعیتی ایران زمین محسوب می شده است و شهرهای بزرگ آن چون : نسا ، ابیورد ، نیشابور ، بیهق ، اسفراین و… شهرتی گسترده داشته است. با نگاهی به تاریخ این سرزمین پهناور پی می بریم که در گذشته شهرهاای مرو ، سمرقند، بخارا ، هرات ، بلخ و بامیان نیز در قلمرو آن واقع بوده که متاسفانه در طول تاریخ از آن جدا شده است . همچنین حوادث ناگوار ودلخراشی چون حمله مغولان ، تیموریان ، ازبکها و تاتارها ، جمعیت آن را دستخوش نوسانات زیادی کرده است ، چنانکه گاه به کلی نواحی پر جمعیت و آباد آن ، جمعیت خود را از دست داده است ، ولی بنا به موقعیت خاص خود دوباره به مرکز بزرگ جمعیتی تبدیل شده است و همچنان پر آوازه به حیات خود ادامه داده است
براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس ومسکن سال ۱۳۹۵:
استان خراسان رضوی با ۶.۴۳۴.۵۰۱ نفر جمعیت ، ۸.۵ درصد از جمعیت کل کشور را شامل می شود .
متوسط نرخ رشد سالانه جمعیت استان طی سالهای ۹۵-۱۳۹۰ ، معادل  ۱.۴۳درصد می باشد و طی این ۵ سال بطور متوسط سالانه تعداد ۸۸.۰۲۰ نفر به جمعیت استان اضافه شده است.
تعداد مردان استان ۳.۲۴۵.۱۸۵ نفر ، تعداد زنان برابر با ۳.۱۸۹.۳۱۶ نفر ونسبت جنسی ۱۰۲ می باشد.
با توجه به تعداد ۴.۷۰۰.۹۲۴ نفر جمعیت شهر نشین در استان ، ضریب شهرنشینی درخراسان رضوی برابر با ۷۳.۱ درصد ، تعداد خانوار استان برابر با ۱.۹۳۸.۷۰۳ و بعد خانوار ۳.۳ می باشد.
توزیع جمعیت در گروه های عمده سنی در استان بیانگر وجود ۲۶.۹ درصد جمعیت در گروه سنی ۱۴-۰ ساله ، ۶۷.۵ درصد در گروه سنی ۶۴-۱۵ ساله وبیش از ۵.۶ درصد در گروه سنی ۶۵ ساله وبیشتر می باشد.
پرجمعیت ترین شهرستان استان ، شهرستان مشهد با جمعیتی بالغ بر ۳.۳۷۲.۰۰۰ نفر و کم جمعیت ترین شهرستان استان ، شهرستان داورزن با جمعیت ۲۱.۹۱۱ نفر می باشد.
۵۲.۴ درصد جمعیت استان در شهرستان مشهد سکونت دارند وشهر مشهد ، مرکز استان ، دارای ۳.۰۰۱.۱۸۴ نفر جمعیت می باشد.
میانگین سنی جمعیت خراسان رضوی برابر با ۲۹.۷ سال می باشد ، این شاخص برای مردان ۲۹.۵ و برای زنان ۳۰ سال می باشد.
میانه سنی جمعیت استان( سنی که دقیقا نیمی از جمعیت پیرتر ونیم دیگر در سنین جوان تراز آن قرار دارند ) ۲۹ سال می باشد.
۸۹.۱ درصد جمعیت استان باسواد می باشند ، نرخ باسوادی در نقاط شهری استان۹۲ درصد ودر نقاط روستایی استان نیز ۸۱ درصد می باشد.
۹۹.۶ درصد جمعیت این استان مسلمان هستند.

تاریخ به روز رسانی:

۲۰۲۰/۰۲/۲۲

تعداد بازدید:

۱۲۸۹

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران می باشد.